ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ПРЕЗИДЕНТИНИНГ
ҚАРОРИ
АҲОЛИНИНГ СОҒЛОМ ОВҚАТЛАНИШИНИ ТАЪМИНЛАШ БЎЙИЧА ҚЎШИМЧА ЧОРА-ТАДБИРЛАР ТЎҒРИСИДА
[Кўчирма]
Республикамизда соғлиқни сақлаш ҳамда жисмоний тарбия ва спорт соҳаларини ислоҳ қилиш юзасидан қабул қилинган норматив-ҳуқуқий ҳужжатларда ушбу тизимларни такомиллаштириш баробарида аҳоли ўртасида соғлом турмуш тарзини шакллантиришга мазкур соҳада давлат сиёсатининг муҳим йўналишларидан бири сифатида аҳамият қаратилмоқда.
Жумладан, 2025 йилга қадар Ўзбекистон Республикаси соғлиқни сақлаш тизимини, жисмоний тарбия ва спортни ривожлантириш, 2022 йилга қадар юқумли бўлмаган касалликлар профилактикаси, аҳолининг соғлом турмуш тарзини қўллаб-қувватлаш ва жисмоний фаоллиги даражасини ошириш концепциялари ҳамда соғлом турмуш тарзини кенг татбиқ этиш ва оммавий спортни янада ривожлантириш чора-тадбирлари тасдиқланди ва ижрога қаратилди.
Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилотининг маълумотига кўра, жисмоний фаоллик ҳамда овқатланиш меъёр ва қоидаларига амал қилмаслик, таркибида туз, қанд, ёғ миқдори кўп бўлган таом ва ширинликларни меъёридан ортиқ истеъмол қилиш, шунингдек етарли даражада витамин ва минераллар истеъмол қилмаслик оқибатида ёшларда рационал ўсиш ва ақлий ривожланишда ортда қолиш, катталарда эса юрак қон-томир, эндокрин, хавфли ўсма каби инсоннинг эрта ўлимига олиб келувчи қатор касалликларнинг ривожланишига сабаб бўлади.
Шу билан бирга, коронавирус пандемияси оқибатларидан олинган сабоқлар касалликнинг оғирлиги ва ўлим ҳолатларининг катта қисми нотўғри турмуш тарзи туфайли келиб чиқадиган йўлдош касалликлар билан чамбарчас боғлиқлигини кўрсатди.
Аҳолининг соғлом овқатланиши ва жисмоний фаоллигини таъминлашда давлат сиёсатини янада мустаҳкамлаш, юқумли бўлмаган касалликлар профилактикаси борасида амалга оширилаётган ишлар самарадорлигини янада ошириш, ҳар бир фуқарода соғлом овқатланиш ва жисмоний фаоллик маданиятини шакллантириш мақсадида:
- Аҳоли саломатлигини таъминлаш бўйича шундай тартиб ўрнатилсинки, унга кўра:
а) 2021 йил 1 июндан бошлаб:
6 — 23 ойлик болалар учун уй шароитида тайёрланган овқатларни бойитиш мақсадида микронутриент кукуни билан;
6 ойликдан 5 ёшгача бўлган болалар «A» витамини билан;
2 — 10 ёшдаги болалар гельминтоз профилактикаси бўйича махсус препаратлар билан бепул таъминланади;
б) 2022 йил 1 июлдан бошлаб:
ҳомиладор ва бола эмизувчи аёллар ҳамда 3 — 15 ёшдаги болалар йод препарати билан;
35 ёшгача туғиш ёшидаги аёллар темир ва фолий кислотаси препарати билан бепул таъминланади;
в) 2021 йил 1 апрелдан бошлаб биринчи нав буғдой уни билан бир қаторда олий нав буғдой уни микронутриентлар билан бойитилган тақдирда республика ҳудудида реализация қилишга рухсат этилади.
- Жисмоний тарбия ва спорт вазирлиги ҳамда Ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлиги томонидан аҳолини соғлом турмуш тарзига ундовчи «Соғлом турмуш тарзи» платформаси ишлаб чиқилаётганлиги маълумот учун қабул қилинсин.
Ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлиги мазкур платформани ишлаб чиқишда Соғлиқни сақлаш вазирлиги билан биргаликда унда, жумладан инсоннинг тана вазни индексини ҳисоблаш, унинг ҳаёт тарзини ҳисобга олган ҳолда кунлик овқатланиш меъёрини тавсия этиш ҳамда истеъмол қилинаётган таом, озиқ-овқат маҳсулотлари ва ичимликларнинг калориясини ҳисоблаш имконини берувчи тўғри овқатланиш бўлимини яратсин.
Соғлиқни сақлаш вазирлиги (Э.И. Баситханова, Б.Т. Одилова, Ў.Х. Адилов) «Соғлом турмуш тарзи» платформасининг тўғри овқатланиш бўлимини илмий асосланган маълумотлар билан доимий равишда тўлдириб бориш учун масъул этиб белгилансин.
- Болаларнинг 5 ёшгача бўлган даврда оптимал ривожланиши ва ўсишини таъминлаш мақсадида қуйидагиларни назарда тутувчи патронажнинг универсал-прогрессив модели 2022 йил 1 январга қадар босқичма-босқич жорий этилсин:
ҳомиладор ва туғруқдан кейинги даврдаги аёллар ҳамда 5 ёшгача болалари мавжуд оилалар учун амалдаги штатлар доирасида алоҳида патронаж ҳамширасини бириктириш;
ушбу патронаж ҳамшираси томонидан умумий ҳолати қониқарли ва хавф гуруҳидаги аҳолини аниқлаш ҳамда улар соғлиғининг умумий ҳолатини дифференциаллашган ёндашув асосида кузатиб бориш;
умумий ҳолати қониқарли бўлган барча ҳомиладор ва туғруқдан кейинги даврдаги аёллар ҳамда 5 ёшгача болалари мавжуд оилаларни ягона меъёр асосида бевосита кузатиш;
руҳий тушкунлик ҳолати, боланинг тўғри овқатланиши ва ривожланиши учун соғлом муҳитни таъминлашда қийинчиликлари мавжуд хавф гуруҳидаги ҳомиладор ва туғруқдан кейинги даврдаги аёллар ҳамда 5 ёшгача болалари бўлган оилаларнинг ҳар бирига индивидуал режа асосида кенгайтирилган ёрдам кўрсатиш.
- Сирдарё вилоятининг туман (шаҳар) кўп тармоқли марказий поликлиникаларида 2021 йил 1 январдан бошлаб эксперимент тариқасида тўғри овқатланиш ва соғлом турмуш тарзини юритиш бўйича махсус тайёргарликдан ўтган шифокор ва ўрта тиббиёт ходимларидан иборат «Тўғри овқатланиш ва соғлом турмуш тарзи» хоналари ташкил этилсин.
Белгилансинки, «Тўғри овқатланиш ва соғлом турмуш тарзи» хоналари:
аҳолига тўғри овқатланиш, соғлом турмуш тарзи ва жисмоний фаоллик масалаларида якка тартибда профилактик тадбирларни олиб боради;
республика бюджетидан Соғлиқни сақлаш вазирлигига ажратилган маблағлар ҳисобидан зарур моддий-техник воситалар билан жиҳозланади;
Аҳолининг соғлом турмуш тарзини қўллаб-қувватлаш ва жисмоний фаоллигини ошириш марказининг (кейинги ўринларда — Марказ) туман (шаҳар) бўлинмалари штатларини қайта кўриб чиқиш ҳисобига шакллантирилади.
Соғлиқни сақлаш вазирлиги (Э.И. Баситханова) Молия вазирлиги (Ж.И. Абруев) билан биргаликда 2022 йил 1 июлга қадар эксперимент натижаларини танқидий таҳлил қилиб, уни республиканинг барча ҳудудларида босқичма-босқич татбиқ этиш бўйича Вазирлар Маҳкамасига таклиф киритсин.
- Марказ, Республика ўрта тиббиёт ва фармацевтика ходимлари малакасини ошириш ва уларни ихтисослаштириш маркази ҳамда тиббиёт олий таълим муассасаларига бирламчи тиббий-санитария ёрдами муассасалари тиббий ходимлари учун диетология бўйича қайта тайёрлаш курсларини, аҳоли учун овқатланиш бўйича маслаҳатчи тайёрлаш курсларини ташкил этиш ваколати берилсин.
- Санитария, гигиена ва касб касалликлари илмий-тадқиқот институтига қўшимча равишда соғлом ва хавфсиз озиқ-овқат маҳсулотлари хомашёсининг асосий турларини кенгайтириш, озиқ-овқат маҳсулотларини микронутриентлар билан бойитиш, аҳолининг ёши, жинси, физиологик ҳолати, касби ва касалликларидан келиб чиққан ҳолда соғлом ва парҳезли овқатланиш ҳамда профилактик тиббиёт масалалари бўйича cанитария қоидалари ва меъёрларини тайёрлаш, ўқув дастурларини ишлаб чиқиш ва илмий тадқиқотлар олиб бориш вазифалари юклатилсин.
Илмий-тадқиқот институти (Ў.Х. Адилов):
2021 йил 1 февралга қадар Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилотининг тавсиялари асосида диетолог мутахассислар ва овқатланиш бўйича маслаҳатчиларни тайёрлаш бўйича ўқув дастурларини тайёрласин;
2021 йил 1 майга қадар Ўзбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети ҳузуридаги Жисмоний тарбия ва спорт илмий-тадқиқотлар институти билан биргаликда аҳолининг ёши, жинси, физиологик ҳолати ва касбига кўра гуруҳлари учун тавсия этиладиган ўртача кунлик овқатланиш меъёрлари ҳамда жисмоний машқлар комплексини ишлаб чиқсин.
- Марказ (Б.Т. Одилова) тарғибот ишларини таниқли маданият вакиллари ва спортчиларни жалб қилган ҳолда оммавий ахборот воситалари ва ижтимоий тармоқларда видеоролик шаклида, аҳоли орасида инфографик тарқатма материаллардан фойдаланган ҳолда олиб бориш амалиётини йўлга қўйсин. Бунда, айниқса, нотўғри овқатланиш ва кам ҳаракатланишнинг инсон саломатлигига салбий таъсири, хусусан бунинг оқибатида юзага келадиган касалликлар ва уларнинг асоратлари ҳамда касалликлар профилактикаси ва уни даволашда мева ва сабзавотларнинг хусусиятлари, жисмоний тарбия ва оммавий спорт билан шуғулланишнинг инсон саломатлигига фойдасини ёритишга алоҳида эътибор қаратсин.
Жисмоний тарбия ва спорт вазирлиги (Д.Х. Набиев), Маданият вазирлиги (О.А. Назарбеков) ушбу бандда назарда тутилган чора-тадбирларни тизимли амалга оширишда Марказга яқиндан кўмаклашсин.
- Молия вазирлиги (Т.А. Ишметов, Ж.И. Абруев) 2021 йилдан бошлаб тўғри овқатланиш ва соғлом турмуш тарзини юритиш бўйича кенг кўламли тарғибот ишларини, жумладан аҳоли ва тиббиёт ходимлари учун тарқатма материалларни тайёрлаш ҳамда оммавий ахборот воситалари ва ижтимоий тармоқларда чиқишларни молиялаштириш учун Соғлиқни сақлаш вазирлигининг асосланган ҳисоб-китобларига кўра Давлат бюджетидан маблағлар ажратсин.
Инновацион ривожланиш вазирлиги (И.Ю. Абдурахмонов) илмий-тадқиқот ишларига давлат буюртмаси талабларига мувофиқ юқумли бўлмаган касалликлар профилактикаси, хусусан соғлом овқатланиш масалалари бўйича муаммоларнинг ечимига қаратилган илмий лойиҳаларнинг танловлар асосида шакллантирилишини таъминласин.
- Белгилансинки, 2021/2022 ўқув йилидан бошлаб:
мактабгача таълим ташкилотларида «Шахсий гигиена ва жисмоний тарбия асослари» машғулотлари ўтказилади;
республика умумий ўрта таълим муассасаларида ўқув дарсларини қайта кўриб чиққан ҳолда 1 — 4-синфлар учун «Тарбия» ва «Атрофимиздаги олам» фанлари, юқори синфлар учун «Биология» фани таркибида тўғри овқатланиш ва соғлом турмуш тарзини шакллантириш бўйича «Саломатлик сабоқлари» мавзулари киритилади;
академик лицей, профессионал ва олий таълим муассасаларининг «Жисмоний тарбия» фани доирасида соғлом турмуш тарзини шакллантириш бўйича машғулотлар ўтказилади;
тиббиёт техникумларида валеолог, диетолог, нутрициолог мутахассисликларини тайёрлаш, нутрициолог ва диетолог магистратура (интернатура, клиник ординатура) мутахассисликларини 1 йиллик ўқув дастурлари асосида тайёрлаш йўлга қўйилади;
тиббиёт олий таълим муассасаларида бакалавриат, клиник ординатура, магистратура, тиббиёт коллежлари ва Абу Али ибн Сино номидаги Жамоат саломатлиги техникумларининг барча йўналишларида тўғри овқатланиш мавзулари алоҳида циклда ўқитилади;
барча мутахассисликлар бўйича врач ва ўрта тиббиёт ходимлари малакасини ошириш, қайта тайёрлаш курслари бўйича фан дастурларига «Соғлом турмуш тарзи ва тўғри овқатланиш мезонлари» мавзулари киритилади.
Соғлиқни сақлаш вазирлиги (А.Ш. Иноятов) манфаатдор вазирлик ва идоралар билан биргаликда уч ой муддатда мазкур бандда назарда тутилган ўқув машғулотларини Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилотининг тавсиялари асосида ишлаб чиқсин.
- Соғлиқни сақлаш вазирлиги (А.Ш. Иноятов) ҳамда Жисмоний тарбия ва спорт вазирлиги (Р.С. Ирматов):
а) уч ой муддатда малака ошириш ва семинар-машғулотлар ўтказиладиган жой ҳамда уларни молиялаштириш манбаларини аниқ кўрсатган ҳолда қуйидаги дастурларни ишлаб чиқсин ва тасдиқлаш учун Вазирлар Маҳкамасига киритсин:
бирламчи тиббий-санитария ёрдами муассасалари, жумладан кўп тармоқли ва оилавий поликлиникалар, қишлоқ врачлик пунктларида фаолият юритувчи врач ва ўрта тиббиёт ходимларини диетологияни чуқурлаштириб ўргатган ҳолда валеология бўйича махсус тайёргарликдан ўтказиш;
умумий амалиёт шифокорлари ва ўрта тиббиёт ходимларини Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилотининг тавсияларига асосан юқумли бўлмаган касалликлар профилактикаси бўйича катта ёшдаги аҳолига маслаҳатлар бериш юзасидан ўқитиш;
давлат органлари ва ташкилотларининг бюджетдан ташқари маблағлари ҳисобига ходимлари ҳамда декретив гуруҳ вакиллари учун тўғри овқатланиш, соғлом турмуш тарзи ва санитар-гигиеник кўникмаларини шакллантириш бўйича семинар-машғулотлар ўтказиш;
«Саломатлик йўлаклари»да давлат органлари ва ташкилотларининг ходимларини жалб этган ҳолда пиёда ва велосипедда юриш бўйича марафонлар ва спорт мусобақаларини ўтказиш;
б) 2021 йил 1 октябрга қадар Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилотининг тўғри овқатланиш ва соғлом турмуш тарзини юритиш бўйича тавсиялари асосида юқумли бўлмаган касалликларга оид диагностика (даволаш) стандартлари ва клиник протокол (қўлланма)ларни қайта тасдиқласин;
в) 2022 йил 1 январга қадар маҳаллалар кесимида юқумли бўлмаган касалликлар бўйича «аҳолининг саломатлик профили»ни яратсин ва уни ўз расмий веб-сайтида эълон қилиб борсин. Бунда, аҳолининг овқатланиш характери, тана вазни индекси, алкоголли ичимлик ва тамакига қарамлиликнинг мавжудлиги, артериал босим, қондаги қанд миқдори ва холестерин даражаси каби кўрсаткичларнинг қамраб олинишини назарда тутсин.
- Белгилансинки, озиқ-овқат маҳсулотларини таркибида туз, қанд ва ёғ миқдори инсон соғлиғи учун хавфсиз ёки зарарли эканлигини кўрсатувчи белгилар билан тамғалаш қуйидаги тартибда икки босқичда жорий этилади:
а) 2021 йил 1 июлдан бошлаб:
озиқ-овқат маҳсулотларини тамғалаш ихтиёрий равишда амалга оширилади;
хавфсизлик белгиси билан тамғаланган озиқ-овқат маҳсулотларининг рекламаси имтиёзли тарифлар асосида тарқатилади (жойлаштирилади);
таълим, спорт ва тиббиёт муассасаларида хавфсизлик белгиси билан тамғаланмаган озиқ-овқат маҳсулотларини сотишга йўл қўйилмайди ҳамда бундай маҳсулотларни реализация қилиш савдо қоидаларини бузиш сифатида баҳоланади;
б) 2025 йил 1 январдан бошлаб республика ҳудудида реализация қилиш учун олиб кириладиган ва маҳаллий ишлаб чиқариладиган озиқ-овқат маҳсулотлари уларнинг инсон соғлиғи учун хавфсиз ёки зарарли эканлигини кўрсатувчи белгилар билан мажбурий тартибда тамғаланади.
Бунда, таркибида туз, қанд ва ёғ миқдорини ҳисобга олган ҳолда озиқ-овқат маҳсулотларининг инсон соғлиғи учун хавфсиз ёки зарарли эканлигини белгилаш давлат санитария назорати органлари томонидан амалга оширилади.
- Қуйидагилар:
2020 — 2025 йилларда аҳолида соғлом овқатланиш одатини шакллантириш бўйича чора-тадбирлар дастури 1-иловага мувофиқ;
2020 — 2025 йилларда аҳолида соғлом овқатланиш одатини шакллантириш бўйича чора-тадбирлар дастурини амалга ошириш самарадорлигини аниқлаш индикаторлари 2-иловага мувофиқ;
2021 — 2023 йилларда қабул қилинадиган озиқ-овқат саноати соҳасидаги халқаро стандартлар рўйхати 3-иловага мувофиқ;
2021 — 2023 йилларда қайта кўриб чиқиладиган озиқ-овқат хавфсизлигига оид cанитария қоидалари ва меъёрлари рўйхати 4-иловага мувофиқ;
мазкур қарорнинг алоҳида бандлари ижросини самарали ташкил этиш бўйича ҳаракатлар режаси 5-иловага мувофиқ тасдиқлансин.
- Соғлиқни сақлаш вазирлиги, Ахборот ва оммавий коммуникациялар агентлиги, Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси:
Истеъмолчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш агентлиги ва «Ўзстандарт» агентлиги билан биргаликда 2021 йил 1 январдан бошлаб озиқ-овқат маҳсулотларининг сифат ва хавфсизлик кўрсаткичлари миллий стандарт ва меъёрларга мувофиқлигини ҳамда маҳсулот ўрамидаги маълумотларнинг тўғрилигини холис ўрганувчи «Сифат назорати» телевизион кўрсатуви намойиш этиб борилишини таъминласин;
Қишлоқ хўжалиги вазирлиги, Истеъмолчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш агентлиги, «Ўзстандарт» агентлиги ва бошқа манфаатдор ташкилотлар билан ҳамкорликда «Озиқ-овқат маҳсулотлари сифат ҳафталиги» тадбирини 2021 йилдан бошлаб ҳар йили ноябрь ойида ўтказишни йўлга қўйсин.
- Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 29 июндаги «Ўзбекистон Республикасининг ташқи иқтисодий фаолиятини янада тартибга солиш ҳамда божхона-тариф жиҳатдан тартибга солиш тизимини такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги ПҚ-3818-сон қарорига 1-илованинг рус тилидагиматниқуйидаги мазмундаги «2106 90 980 3» позиция билан тўлдирилсин:
|
« |
2106909803 |
Микронутриенты для обогощения муки |
0 |
». |
- Соғлиқни сақлаш вазирлиги бир ой муддатда қонун ҳужжатларига мазкур қарордан келиб чиқадиган ўзгартириш ва қўшимчалар тўғрисида Вазирлар Маҳкамасига таклифлар киритсин.
- Мазкур қарорнинг ижросини самарали ташкил этишга масъул ва шахсий жавобгар этиб соғлиқни сақлаш вазири А.М. Хаджибаев, вазир ўринбосари Э.И. Баситханова, Санитария-эпидемиологик осойишталик ва жамоат саломатлиги хизмати бошлиғи Б.Қ. Юсупалиев ва Марказ директори Б.Т. Одилова белгилансин.
Қарор ижросини ҳар чоракда муҳокама қилиб бориш, ижро учун масъул идоралар фаолиятини мувофиқлаштириш ва назорат қилиш Ўзбекистон Республикаси Президенти маслаҳатчисининг биринчи ўринбосари Л.Н. Туйчиев зиммасига юклансин.
Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш. МИРЗИЁЕВ
Тошкент ш.,
2020 йил 10 ноябрь,
ПҚ-4887-сон
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 10 ноябрдаги ПҚ-4887-сон қарорига
1-ИЛОВА
2020 — 2025 йилларда аҳолида соғлом овқатланиш одатини шакллантириш бўйича
ЧОРА-ТАДБИРЛАР ДАСТУРИ
|
Т/р |
Тадбирлар номи |
Ижро муддати |
Маблағ миқдори |
Молиялаштириш манбаи |
Ижро учун масъуллар |
Ижро механизми |
|
I. Норматив-ҳуқуқий базани такомиллаштириш ҳамда халқаро меъёрлар ва стандартларни имплементация қилиш |
||||||
|
1. |
Тайёр ва ярим тайёр озиқ-овқат маҳсулотлари рецептурасини ўзгартириш, шунингдек даволаш ва таълим муассасаларида, иш жойларида натрийни паст миқдорда тақдим этиш орқали аҳоли томонидан туз истеъмолини камайтириш. |
2021 — 2025 йиллар |
— |
— |
Соғлиқни сақлаш вазирлиги (А. Хаджибаев), |
Чора-тадбирлар дастури |
|
2. |
Озиқ-овқат маҳсулотлари сифати ва хавфсизлиги бўйича амалдаги cанитария қоидалари ва меъёрларини ҳамда давлат стандартларини ва техник регламентларни БМТнинг Озиқ-овқат ва қишлоқ хўжалиги ташкилоти ва Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти (кейинги ўринларда — ЖССТ)нинг тавсиялари ва Алиментариус Кодекси нормаларига мувофиқлаштириш. |
2021 — 2023 йиллар |
— |
— |
Соғлиқни сақлаш вазирлиги (А. Хаджибаев), |
Давлат стандартлари, техник регламентлар, cанитария қоидалари |
|
3. |
Чакана савдо шохобчаларида халқ истеъмоли товарлари назорат харидини амалга ошириш ва товар (иш, хизмат)ларни экспертизадан (лаборатория синовларидан) ўтказиш тартибларини ишлаб чиқиш. |
2020 йил ноябрь |
— |
— |
Монополияга қарши курашиш қўмитаси (Н. Шарипов), |
Норматив-ҳуқуқий ҳужжат лойиҳаси |
|
4. |
«Реклама тўғрисида»ги Қонуннинг янги таҳририни Олий Мажлис Қонунчилик палатасига киритиш. |
2020 йил декабрь |
— |
— |
Вазирлар Маҳкамаси, |
Қонун лойиҳаси |
|
5. |
Олий нав буғдой унини витамин ва микронутриентлар билан бойитиш бўйича давлат стандарти ва техник регламентни тасдиқлаш ҳамда унни бойитиш давлат дастурига ўзгартириш киритиш. Шунингдек,ун микронутриентлар билан бойитилган тақдирда импорт қилишга рухсат бериш тартибини ўрнатиш. |
2021 йил январь |
— |
— |
«Ўзстандарт» агентлиги (Д. Саттаров), |
Давлат стандарти |
|
6. |
Санитария, гигиена ва касб касалликлари илмий-тадқиқот институти фаолиятини такомиллаштириш, жумладан унга юқори малакали ва илмий салоҳиятли кадрларни жалб этиш, илмий-тадқиқот лабораториялар, виварий ва соғлом овқатланиш бўйича янги клиника ташкил этиш. |
2021 йил январь |
— |
— |
Соғлиқни сақлаш вазирлиги (А. Хаджибаев), |
Ижрочилар қарорлари, |
|
7. |
Юқумли бўлмаган касалликлар индикаторларини ва репродуктив ёшдаги аёллар, ҳомиладорлар ва болалар овқатланишидаги муаммоларни кузатиш имкониятини берувчи статистик ҳисоботларнинг давлат ва идоравий шаклларини қайта кўриб чиқиш. |
2021 йил I чорак |
— |
— |
Давлат статистика қўмитаси (Б. Бегалов), |
Статистик ҳисоботлар |
|
8. |
ЖССТнинг тавсиялари асосида озиқ-овқат маҳсулотлари таркибида туз, қанд ва ёғ миқдори инсон соғлиғи учун хавфсиз ёки зарарли эканлигини белгиловчи меъёрларни ишлаб чиқиш. |
2021 йил 1 март |
— |
— |
Соғлиқни сақлаш вазирлиги (А. Хаджибаев), |
Техник регламент, |
|
9. |
Республика ҳудудида реализация қилиш учун олиб кириладиган ва маҳаллий ишлаб чиқариладиган озиқ-овқат маҳсулотларини таркибида туз, қанд ва ёғ миқдори инсон соғлиғи учун фойда ёки зарарли эканлигини ҳисобга олган ҳолда тамғалаш бўйича «Озиқ-овқат маҳсулотини тамғалаш юзасидан унинг хавфсизлиги тўғрисидаги умумий техник регламент»га ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш. |
2021 йил 1 март |
— |
— |
«Ўзстандарт» агентлиги (Д. Саттаров), |
Норматив-ҳуқуқий ҳужжат лойиҳаси |
|
10. |
Аҳоли орасида йод танқислигининг оммавий профилактикасини амалга ошириш мақсадида озиқ-овқат маҳсулотларини йод билан бойитиш бўйича жорий этилган давлат стандартлари ва техник регламентларни такомиллаштириш. |
2021 йил II чорак |
— |
— |
«Ўзстандарт» агентлиги (Д. Саттаров), |
Давлат стандартлари |
|
11. |
ЖССТнинг тавсияларига асосан болаларга қаратилган озиқ-овқат маҳсулотлари ва ичимликлар маркетингини тартибга солиш. |
2021 йил III чорак |
— |
— |
Соғлиқни сақлаш вазирлиги (А. Хаджибаев), |
Ижрочилар қарори |
|
12. |
Биологик фаол қўшимчалар ишлаб чиқариш ва уларни рўйхатдан ўтказиш тизимини такомиллаштириш. |
2022 йил I чорак |
— |
— |
Соғлиқни сақлаш вазирлиги (А. Хаджибаев), |
Ижрочилар қарори |
|
13. |
Рақамли ва чакана савдо муҳитида болалар ва ўсмирлар учун туз, қанд ва ёғ миқдори белгиланган меъёрлардан юқори бўлган озиқ-овқат маҳсулотлари ва кучли газланган, рангли, ширин ҳамда энергетик ичимликларнинг маркетингини тартибга солиш. |
2022 йил II чорак |
— |
— |
Соғлиқни сақлаш вазирлиги (А. Хаджибаев), |
Норматив-ҳуқуқий ҳужжат лойиҳаси |
|
14. |
Соғлом, таркибида туз, қанд ва ёғ миқдори инсон соғлиғи учун хавфсиз меъёр доирасидаги маҳсулотлар ишлаб чиқарувчиларни қўллаб-қувватлаш бўйича дастур ишлаб чиқиш. |
2022 йил III чорак |
— |
— |
Қишлоқ хўжалиги вазирлиги (Ж. Ходжаев), |
Ижрочилар қарори, |
|
II. Нотўғри овқатланиш билан боғлиқ касалликларни келтириб чиқарувчи омилларни камайтириш бўйича профилактик тадбирлар самарадорлигини ошириш |
||||||
|
15. |
ЖССТнинг хавфсиз овқатланишни таъминлаш бўйича «беш калит дастури»ни тарғиб қилиш. |
2020 — 2025 йиллар |
— |
— |
Соғлиқни сақлаш вазирлиги (А. Хаджибаев), |
Амалий |
|
16. |
Ота-оналар ва болалар учун интерфаол усулда соғлом турмуш тарзини шакллантиришбўйича «Соғлом овқатланайлик» туркум кўрсатувларини тайёрлаш ва тизимли равишда эфирга узатиш. |
2021 йил январдан бошлаб доимий |
— |
— |
МТРК (А. Хаджаев), |
Телекўрсатув |
|
17. |
Аҳолининг ёш, жинс, физиологик ҳолат ва касб бўйича турли гуруҳлари учун овқатланишнинг мақбул меъёрларини ишлаб чиқиш. |
2021 йил |
— |
— |
Соғлиқни сақлаш вазирлиги (А. Хаджибаев), |
Ижрочилар қарорлари |
|
18. |
Аҳолини қарорнинг 1-бандида назарда тутилган витамин ва минераллар билан бепул таъминлаш бўйича давлат дастурини қабул қилиш. |
2021 йил |
— |
— |
Соғлиқни сақлаш вазирлиги (А. Хаджибаев), |
Ҳукумат қарори |
|
19. |
Қуйидагиларни амалга ошириш: 6 — 23 ойлик болалар учун уй шароитида тайёрланган овқатларни бойитиш мақсадида микронутриент кукуни билан; 6 ойликдан 5 ёшгача бўлган болаларни «A» витамини билан; 2 — 10 ёшли болаларни гельминтоз профилактикаси бўйича махсус препаратлар билан; ҳомиладор ва бола эмизувчи аёллар ҳамда 3 — 15 ёшдаги болаларни йод препарати билан; 35 ёшгача туғиш ёшидаги аёлларни темир ва фолий кислотаси препарати билан бепултаъминлаш. Бунда, 35 ёшгача бўлган ҳомиладор ва бола эмизувчи аёлларни алоҳида меъёр асосида таъминлаш. |
2021 йил
|
Ҳисоб-китоблар асосида |
Бюджет маблағлари, |
Соғлиқни сақлаш вазирлиги (А. Хаджибаев), |
Амалий |
|
20. |
Ноқулай меҳнат шароити ишларида банд бўлган ишчилар учун профилактик овқатлантириш нормаларини ишлаб чиқиш. |
2021 йил |
— |
— |
Соғлиқни сақлаш вазирлиги (А. Хаджибаев), |
Ижрочилар қарорлари |
|
21. |
Тиббиёт муассасаларида беморлар учун мўлжалланган овқатланиш меъёр ва таомномаларини, жумладан парҳез таомларини қайта кўриб чиқиш. |
2021 йил |
— |
— |
Соғлиқни сақлаш вазирлиги (А. Хаджибаев), |
Ижрочилар қарорлари |
|
22. |
Умумий ўрта таълим мактаблари ўқувчиларининг соғлом ва хавфсиз овқатланиш тизимини такомиллаштириш. Хусусан, мактаб ошхоналарини санитария қоидалари, меъёрлари ва гигиена нормативлари талабларига мос ҳолатга келтириш, таомлар сифати ва хавфсизлигини назорат қилишни йўлга қўйиш. |
2021 йил II чорак |
— |
— |
Халқ таълими вазирлиги(Ш. Шерматов), |
Норматив-ҳуқуқий ҳужжат |
|
23. |
Умумий овқатланиш, озиқ-овқат маҳсулотларини ишлаб чиқариш ва қайта ишлаш соҳасида банд бўлган мутахассислар учун соғлом овқатланишни ташкил этиш бўйича тавсиялар ишлаб чиқиш. |
2021 йил |
— |
— |
Соғлиқни сақлаш вазирлиги (А. Хаджибаев), |
Тарғибот материаллари |
|
24. |
Нотўғри овқатланиш билан боғлиқ касалликларни эрта аниқлаш бўйича лаборатория тест синовлари стандартларини қайта кўриб чиқиш. Лаборатория тест синовлари стандартлари асосида Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар, туман (шаҳар) кўп тармоқли марказий поликлиникалари лабораторияларини зарур ускуна, сарф материаллари ва реактивлар билан таъминлаш. |
2021 йил
|
Ҳисоб-китоблар асосида |
Соғлиқни сақлаш вазирлиги учун ажратилган бюджет маблағлари, |
Соғлиқни сақлаш вазирлиги (А. Хаджибаев), Қорақалпоғистон Республикаси |
Амалий |
|
25. |
Юқумли бўлмаган касалликларга оид диагностика ва даволаш стандартлари ҳамда клиник қўлланма ва протоколларни тўғри овқатланиш ва соғлом турмуш тарзини юритиш бўйича ЖССТнинг тавсиялари асосида қайта тасдиқлаш. |
2021 йил |
— |
— |
Соғлиқни сақлаш вазирлиги (А. Хаджибаев), |
Даволаш |
|
26. |
Республика бўйича патронажнинг универсал прогрессив моделини ишлаб чиқиш йўли билан ҳомиладор аёллар ва 5 ёшгача бўлган болаларнинг ота-оналарига овқатланиш масалалари бўйича маслаҳат бериб бориш тизимини яратиш. |
2021 йил |
1 млн. АҚШ долл. |
ЮНИСЕФ маблағлари |
Соғлиқни сақлаш вазирлиги (А. Хаджибаев), |
Универсал прогрессив моделни амалиётга |
|
27. |
Аҳоли, хусусан болалар учун маҳаллий мева, сабзавот ва бошқа хомашёлар асосида илмий асосланган озиқ-овқат ва ичимликлар рецептураларини ишлаб чиқиш. |
2022 йил |
— |
— |
Соғлиқни сақлаш вазирлиги (А. Хаджибаев), |
Рецептуралар ишлаб чиқиш |
|
III. Овқатланиш гигиенаси ва унинг нутрициология, диетология каби йўналишларида кадрларни тайёрлаш, малакасини ошириш ҳамда соғлом овқатланишни шакллантириш соҳасида илмий тадқиқотларни қўллаб-қувватлаш |
||||||
|
28. |
Бирламчи тиббий-санитария ёрдами муассасаларининг тиббий ходимларини ЖССТнинг тавсияларига кўра юқумли бўлмаган касалликларга чалинган беморларни ўзларини парваришлаш ва ўз саломатлигини назорат қилишга ўргатиш бўйича ўқитиш. |
2021 — 2025 йиллар |
— |
— |
Соғлиқни сақлаш вазирлиги (А. Хаджибаев), |
Амалий |
|
29. |
Ҳомиладор, эмизикли оналар ва 2 ёшгача болаларнинг соғлом овқатланишига оид ЖССТнинг «Биринчи 1000 кунлик» дастури асосида шифокор ва ҳамширалар малакасини ошириш. |
2021 — 2025 йиллар |
— |
— |
Соғлиқни сақлаш вазирлиги (А. Хаджибаев), ЖССТнинг Ўзбекистондаги ваколатхонаси |
Амалий |
|
30. |
Бирламчи тиббий-санитария ёрдами муассасаларида ЖССТнинг тавсияларига кўра 40 ва ундан катта ёшдаги фуқароларда юқумли бўлмаган касалликларнинг хавф омилларини аниқлаш. |
2021 — 2025 йиллар |
— |
— |
Соғлиқни сақлаш вазирлиги (А. Хаджибаев), |
Амалий |
|
31. |
Кенг турдаги маълумотларни таҳлил қилиш орқали республика аҳолисининг турмуш тарзи, овқатланиши ва ёндош касалликларига боғлиқ ҳолатда уларнинг метаболомикасини ўрганиш. |
2021-2022 йиллар |
Ҳисоб-китоблар асосида |
Танлов натижаларига |
Инновацион ривожланиш вазирлиги (И. Абдурахмонов), |
Илмий-тадқиқот ишлари |
|
32. |
Тиббиёт таълими тизимида аёл ва болаларнинг овқатланиши бўйича ўқув дастурларини қайта кўриб чиқиш. Умумий амалиёт шифокори, педиатр, болалар тор мутахассислари, акушер-гинеколог, диетолог ва нутрициологлар тайёрлаш дастурларига репродуктив ёшдаги аёллар, ҳомиладорлар, болалар ва ўсмирларнинг тўғри овқатланиши мавзусини киритиш. |
2020/2021 ўқув йилидан бошлаб |
50 минг АҚШ долл. |
ЮНИСЕФ маблағлари |
Соғлиқни сақлаш вазирлиги (А. Хаджибаев), Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги (И. Маджидов), |
Ўқув дастурлари |
|
33. |
Давлат муассаса ва ташкилотларида диетология мутахассисини жалб қилган ҳолда тизимли равишда тўғри овқатланиш бўйича семинар-машғулотлар ўтказиб бориш. |
2021 йилдан бошлаб доимий |
— |
Ижрочиларнинг бюджетдан ташқари маблағлари |
Соғлиқни сақлаш вазирлиги (А. Хаджибаев), |
Семинар машғулотлари |
|
34. |
Декретив контингент вакиллари учун соғлом турмуш тарзи, санитария-гигиена кўникмаларини ҳосил қилиш бўйича махсус курсларни ташкиллаштириш ва тизимли равишда амалга ошириш. |
2021 йилдан бошлаб доимий |
— |
Ижрочиларнинг маблағлари |
Соғлиқни сақлаш вазирлиги (А. Хаджибаев), |
Семинар машғулотлари |
|
35. |
Нутрициология ва диетология мутахассисларини тайёрлашда дипломгача, дипломдан кейинги ва малака ошириш дастурларини қайта кўриб чиқиш. |
2021 йил |
— |
— |
Соғлиқни сақлаш вазирлиги (А. Хаджибаев), |
Ўқув дастурлари |
|
36. |
Олий таълим муассасаларида «Озиқ-овқат технологияси», «Озиқ-овқат маҳсулотларини ишлаб чиқариш ва қайта ишлаш технологияси», «Озиқ-овқат хавфсизлиги», «Агробиотехнология», «Мева-сабзовотчиликда биотехнология», «Қишлоқ хўжалигида экологик хавфсизлик», «Чорвачилик маҳсулотларини етиштириш, сақлаш ва қайта ишлашнинг анъанавий ҳамда инновацион технологияси ва сертификацияси», «Қишлоқ хўжалик маҳсулотларини сақлаш ва дастлабки ишлаш технологияси» йўналишлари бўйича ўқув дастурларини сифат ва стандарт нуқтаи назаридан қайта кўриб чиқиш. |
2021 йил |
— |
— |
Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги (И. Маджидов), |
Ўқув дастурлари |
|
37. |
Ёшлар орасида тамаки маҳсулотларини истеъмол қилиш бўйича глобал текширув (GYTS) тадқиқот дастурини амалга ошириш. |
2021 йил апрель |
10 минг АҚШ долл. |
ЖССТ маблағлари (келишув асосида) |
Соғлиқни сақлаш вазирлиги (А. Хаджибаев), |
Амалий |
|
38. |
Болалар ва аёллар ҳолатини баҳолаш бўйича ЮНИСЕФнинг мультииндикаторли «MICS» тадқиқот дастурини амалга ошириш. |
2021 йил сентябрь |
295,0 минг АҚШ долл. 700,0минг АҚШ долл. |
Ижрочиларнинг бюджетдан ташқари маблағлар ЮНИСЕФ маблағлари |
Давлат статистика қўмитаси (Б. Бегалов), Соғлиқни сақлаш вазирлиги (А. Хаджибаев), |
Амалий |
|
39. |
Болаларда семизликни эпидемиологик назорат қилиш бўйича Европа ташаббуси (COSI) дастурини 5 йилда бир марта амалга ошириш. |
Дастлаб 2020/2021 ўқув йилида |
20 минг АҚШ долл. |
ЖССТ маблағлари (келишув асосида) |
Соғлиқни сақлаш вазирлиги (А. Хаджибаев), |
Амалий |
|
40. |
Ўзбекистон аҳолиси орасида ЖССТ ва ЮНИСЕФнинг тавсия ва методикалари асосида ҳар 5 йилда қуйидагиларни назарда тутувчи тадқиқотлар ўтказиш: анемия касаллиги, йод, фолий кислотаси ва «А» витамини етишмаслигини ўрганиш; ҳомиладор ва 5 ёшгача бўлган болалар орасида тўғри ва соғлом овқатланишдаражасини ўрганиш; аҳоли томонидан туз истеъмол қилиш даражасини ўрганиш; юқумли бўлмаган касалликлар хавф омилларининг тарқалганлик даражаси ва сабабларини ўрганиш. |
2022 йилдан бошлаб |
Ҳисоб-китоблар асосида |
Грантлар, |
Соғлиқни сақлаш вазирлиги (А. Хаджибаев), |
Амалий |
|
IV. Республика ҳудудида сотиш мақсадида тайёрланадиган ва олиб кириладиган озиқ-овқат маҳсулотларининг хавфсизлигини таъминлаш йўналишида |
||||||
|
41. |
Озиқ-овқат маҳсулотлари таркибидаги тўйинган ёғ кислоталари миқдорини камайтириш ва уларни тўйинмаган ёғ кислоталари, трансёғларни тўйинмаган ёғлар билан алмаштириш, шунингдек озиқ-овқат маҳсулотлари ва ичимликларда эркин қанд миқдорини камайтириш чораларини кўриш. |
2021 — 2025 йиллар |
— |
— |
Қишлоқ хўжалиги вазирлиги (Ж. Ходжаев), |
Давлат стандартлари ва техник регламентлар |
|
42. |
Қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини қайта ишлаш бўйича биотехнологик жараёнларни такомиллаштириш, шу жумладан фермент препаратлари ва биологик фаол моддалар ёрдамида янги турдаги озиқ-овқат маҳсулотларини ишлаб чиқариш. |
2021 — 2025 йиллар |
Ҳисоб-китоблар асосида |
Грантлар, ижрочилар маблағлари |
Қишлоқ хўжалиги вазирлиги (Ж. Ходжаев), |
Илмий тадқиқотлар |
|
43. |
Корхоналарда маҳсулотларнинг хавфсизлик кўрсаткичларини белгиловчи янги қабул қилинаётган давлат стандартлари ва техник регламентлари асосида озиқ-овқат маҳсулотлари ишлаб чиқаришни йўлга қўйиш. |
2021 — 2025 йиллар |
— |
— |
Қишлоқ хўжалиги вазирлиги (Ж. Ходжаев), |
Амалий |
|
44. |
Озиқ-овқат саноатида ишлаб чиқариш ҳамда ишлаб чиқариш занжирида иштирок этувчи корхоналарда хавф-хатарлар таҳлили ва критик назорат нуқталари (HACCP) тамойиллари асосида халқаро стандартларни босқичма-босқич жорий этиш. |
2021 — 2025 йиллар |
— |
— |
Қишлоқ хўжалиги вазирлиги (Ж. Ходжаев), |
Чора-тадбирлар дастури |
|
45. |
Импорт ва маҳаллий озиқ-овқат маҳсулотлари таркибида саноат трансёғлари, жумладан техник пальма ёғи бўлмаслиги устидан назорат ўрнатиш. |
2021 — 2025 йиллар |
— |
— |
Санитария-эпидемиологик осойишталик ва жамоат саломатлиги хизмати (Б. Юсупалиев), |
Амалий |
|
46. |
Мактаб ўқувчиларининг ақлий ривожланишини ўрганиб бориш мақсадида улар орасида ҳар йили IQ-тестларини ўтказиб бориш ҳамда тест натижаларини республика миқёсида умумлаштириш. |
2021/2022 ўқув йилидан бошлаб |
— |
— |
Халқ таълими вазирлиги (Ш. Шерматов), |
Амалий |
|
47. |
Озиқ-овқат маҳсулотлари қадоқларида кўрсатиладиган маълумотларни халқаро стандартлар ва Алиментариус Кодекси умумий тамойилларига мувофиқлаштириш. |
2021 йил |
— |
— |
«Ўзстандарт» агентлиги (Д. Саттаров), |
Техник регламентлар |
|
48. |
Озиқ-овқат маҳсулотларига умумий хавфсизлик талабларини белгиловчи «Озиқ-овқат маҳсулотлари хавфсизлиги тўғрисидаги умумий техник регламент»ни ишлаб чиқиш. |
2021 йил II чорак |
— |
— |
Соғлиқни сақлаш вазирлиги (А. Хаджибаев), |
Норматив-ҳуқуқий ҳужжат лойиҳаси |
|
49. |
ЖССТнинг тавсияларига мувофиқ озиқ-овқат маҳсулотлари ишлаб чиқаришда трансёғлардан, жумладан пальма ва кокос ёғларидан фойдаланишни чеклаш. |
2021 йил |
— |
— |
Соғлиқни сақлаш вазирлиги (А. Хаджибаев), |
Техник регламент, |
|
50. |
Илғор хорижий тажриба асосида озиқ-овқат маҳсулотларини давлат рўйхатидан ўтказиш тизимини жорий этиш бўйича Вазирлар Маҳкамасига таклиф киритиш. |
2021 йил III чорак |
— |
— |
«Ўзстандарт» агентлиги (Д. Саттаров), |
Таҳлилий маълумот, зарур ҳолларда, норматив-ҳуқуқий ҳужжат лойиҳаси |
|
51. |
Таълим муассасаларида фаолият юритаётган ошхоналардаги ошпаз ва ошпаз ёрдамчилари учун соғлом овқатланиш мавзулари бўйича махсус малака ошириш курсларини ташкил этиш. |
2021 йил |
— |
— |
Соғлиқни сақлаш вазирлиги (А. Хаджибаев), |
Ўқув курслар |
|
V. Соғлом овқатланишни ташкил этиш соҳасига ахборот коммуникация технологияларини жорий этиш |
||||||
|
52. |
Ўзбекистон Республикасининг «Она сути билан озиқлантиришни қўллаб-қувватлаш ҳамда гўдаклар ва кичик ёшдаги болалар озиқ-овқат маҳсулотларига доир талаблар тўғрисида»ги Қонуни талабларига мувофиқ она сути билан озиқлантиришнинг афзалликлари тўғрисида тарғибот ишларини кучайтириш. |
2020 — 2025 йиллар |
— |
— |
Соғлиқни сақлаш вазирлиги (А. Хаджибаев), |
Амалий |
|
53. |
Касалликлар профилактикаси, жумладан соғлом овқатланиш, жисмоний фаоллик, тамаки ва алкоголь маҳсулотларини истеъмол қилишдан воз кечиш бўйича қисқа маслаҳатлар бериб бориш бўйича ижтимоий тармоқларда махсус каналлар очиш. |
2020 йил |
— |
— |
Соғлиқни сақлаш вазирлиги (А. Хаджибаев), |
Ижтимоий тармоқларда махсус каналлар |
|
54. |
«Соғлом ҳаёт» платформасида инсоннинг тана вазни индексини ҳисоблаш, унинг ҳаёт тарзини ҳисобга олган ҳолда кунлик овқатланиш меъёрини тавсия этиш ҳамда истеъмол қилинаётган таом, озиқ-овқат маҳсулотлари ва ичимликларнинг калориясини ҳисоблаш имконини берувчи тўғри овқатланиш бўлимини яратиш. |
2021 йил |
Ҳисоб-китоблар асосида |
Ахборот-коммуникация технологияларини ривожлантириш жамғармаси маблағлари, |
Ахборот технологиялари |
Мобил илова |
|
55. |
Хавфсиз озиқ-овқат маҳсулотлари ва уларни ишлаб чиқарувчиларнинг очиқ электрон маълумотлар базасини шакллантириш. |
2021 йил |
Ҳисоб-китоблар асосида |
Ижрочилар маблағлари, |
Соғлиқни сақлаш вазирлиги (А. Хаджибаев), |
Электрон маълумотлар базаси |
|
56. |
Маҳаллалар кесимида юқумли бўлмаган касалликлар бўйича «аҳолининг саломатлик профили»ни яратиш. «Аҳолининг саломатлик профили» асосида юқумли бўлмаган касалликлар бўйича хавф гуруҳига кирувчи аҳоли билан манзилли профилактик тадбирларни амалга ошириш. |
2022 йил |
Ҳисоб-китоблар асосида |
Соғлиқни сақлаш вазирлигига ажратиладиган бюджет маблағлари, |
Соғлиқни сақлаш вазирлиги (А. Хаджибаев), |
Аҳолининг саломатлик профили |
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 10 ноябрдаги ПҚ-4887-сон қарорига
2-ИЛОВА
2020 — 2025 йилларда аҳолида соғлом овқатланиш одатини шакллантириш бўйича чора-тадбирлар дастурини амалга ошириш самарадорлигини аниқлаш
ИНДИКАТОРЛАРИ
|
Т/р |
Кўрсаткичлар |
Маълумотлар манбаи |
2019 йил |
2025 йил |
|
Кутилаётган умр кўриш давомийлигини ошириш |
||||
|
1. |
Туғилишдан кутилаётган умр кўриш давомийлиги (иккала жинсда) (йилларда) |
Статистика кўрсаткичи |
75,1 |
76,4 |
|
2. |
Эркакларнинг умр кўриш давомийлиги (йилларда) |
Статистика кўрсаткичи |
72,8 |
74,1 |
|
3. |
Аёлларнинг умр кўриш давомийлиги (йилларда) |
Статистика кўрсаткичи |
77,4 |
78,7 |
|
Соғлом турмуш тарзини қўллаб-қувватлаш, жумладан тўғри овқатланиш тамойилларига риоя қилиш ва касалликлар профилактикаси |
||||
|
4. |
Анемия билан касалланиш (100 минг аҳолига) |
Идоравий статистика ҳисоботи |
5 278,8 |
4 587,8 |
|
5. |
Йод етишмаслиги билан боғлиқ касалланиш (100 минг аҳолига) |
Идоравий статистика ҳисоботи |
902,2 |
760,5 |
|
6. |
Ичак инфекциялари билан касалланиш (100 минг аҳолига) |
Идоравий статистика ҳисоботи |
140,8 |
80,0 |
|
7. |
Аҳоли томонидан истеъмол қилинаётган кунлик туз миқдори (гр.) |
ЮНИСЕФ тадқиқотлари |
15,1 |
10,5 |
|
8. |
Бўй ўсиши кечикиши мавжуд бўлган 5 ёшгача болалар улуши (фоиз) |
ЮНИСЕФ тадқиқотлари |
8,7 (2017 й.) |
6,1 |
|
9. |
Вазн оғирлиги етишмаслиги мавжуд 5 ёшгача бўлган болалар улуши (фоиз) |
ЮНИСЕФ тадқиқотлари |
2,6 (2017 й.) |
1,5 |
|
10. |
Ортиқча вазни мавжуд 5 ёшгача бўлган болалар улуши (фоиз) |
ЮНИСЕФ тадқиқотлари |
4,6 (2017 й.) |
4,0 |
|
11. |
Ортиқча вазнга эга (БВИ≥25 кг/м²) катта ёшдаги аҳоли улуши (фоиз) |
STEPS тадқиқотлари |
56,4 |
56,4 (ўсишини тўхтатиш) |
|
12. |
Семизлиги (БВИ≥30 кг/м²) мавжуд аҳоли улуши (фоиз) |
STEPS тадқиқотлари |
23,5 |
23,5 (ўсишини тўхтатиш) |
|
13. |
Юрак қон-томир касалликларининг хавф омиллари юқори бўлган 40 ва ундан катта ёшдаги аҳолининг улуши (фоиз) |
STEPS тадқиқотлари |
20,2 |
20,2 (сақлаб қолиш) |
|
14. |
30 — 69 ёшдаги аҳолининг ўлим сабабларида юрак қон-томир касалликларининг улуши (фоиз) |
Давлат статистика ҳисоботи |
52,8 |
43,0 |
|
15. |
30 — 69 ёшдаги аҳолининг ўлим сабабларида саратон касалликларининг улуши (фоиз) |
Давлат статистика ҳисоботи |
15,1 |
14,0 |
|
16. |
30 — 69 ёшдаги аҳолининг ўлим сабабларида қандли диабет касаллигининг улуши (фоиз) |
Давлат статистика ҳисоботи |
5,7 |
5,0 |
|
17. |
30 — 69 ёшдаги аҳолининг ўлим сабабларида нафас аъзолари сурункали касаллигининг улуши (фоиз) |
Давлат статистика ҳисоботи |
1,1 |
0,9 |
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 10 ноябрдаги ПҚ-4887-сон қарорига
3-ИЛОВА
2021 — 2023 йилларда қабул қилинадиган озиқ-овқат саноати соҳасидаги халқаро стандартлар
РЎЙХАТИ
|
Т/р |
Маҳсулот тури |
Стандарт сони |
Стандарт индекси |
|
2021 йилда — 39 та стандарт |
|||
|
1. |
Қайта ишланган мева ва сабзавотлар (маргимуш таркибини аниқлаш, патулин таркибини аниқлаш, танин таркибини аниқлаш усули) |
20 |
ISO 17239, ISO 8128-2, ISO 21803, ISO 3959, ISO 5500, ISO 6557-1, ISO 6557-2, ISO 6560, ISO 6636-2, ISO 6636-3, ISO 6637, ISO 7952, ISO 6661, ISO 6638-1, ISO 6638-2, ISO 5377, ISO 6664, ISO 6665, ISO 939, ISO 6477 |
|
2. |
Ёғ-мой маҳсулотлари (линолен кислотанинг мураккаб ва метил эфирлари, ёғ кислоталарининг метил эфирларида эркин ва умумий глицерин ва моно, ди-триглицеридларни аниқлаш) |
6 |
EN 14105, EN 14106, EN 14107, EN 14108, EN 14109, EN 14538 |
|
3. |
Болалар учун сутли аралашмалар («Е» ва «А» витаминларини аниқлаш, «Б (12)» витаминини аниқлаш, мио-инозитни аниқлаш, умумий ёд миқдорини аниқлаш) |
5 |
ISO 20633, ISO 20635, ISO 20636, ISO 21446, ISO 23293 |
|
4. |
Озиқ-овқат маҳсулотлари хавфсизлигининг мажбурий дастурлари (озиқ-овқат хавфсизлиги учун зарурий дастурлар, озиқ-овқат маҳсулотларини сақлаш ва ташиш учун техник шартлар) |
5 |
ISO/TS 22002-1, ISO/TS 22002-2, ISO/TS 22002-3, ISO/TS 22002-4, ISO/TS 22002-5 |
|
5. |
Ёғсиз маҳсулотлар (дитиокарбамат ва тиурам дисулфид қолдиқларини аниқлаш) |
2 |
EN 12396-1, EN 12396-2 |
|
6. |
Истеъмол учун арзон озиқ-овқатлар (парҳезбоп озиқ-овқат маҳсулотлари) |
1 |
EN 16814 |
|
2022 йилда — 51 та стандарт |
|||
|
7. |
Қўшимчалар таркибини аниқлаш (сулфит, «А» витамин таркибини, нитрат, охратоксин «А», токсин Т-2ни аниқлаш) |
39 |
EN 1785, EN 1786, EN 1988-1, EN 1988-2, EN 12823-2, EN 15829, EN 15890, EN 12014-7, CWA 16255, CEN/TS 15634-5, EN 14177, EN 16857, EN 1377, EN 1378, EN 1379, EN 15911, EN 1376, CEN/TS 15634-3, CEN/TS 15634-4, EN 15634-2, EN 17251, EN 1164, CEN/TS 16233-1, CEN/TS 16233-2, CEN/TS 17303, CWA 16960, EN 16924, EN 16995, EN 14332, EN 16801, EN 16802, EN 17266, CEN/TS 17083, EN 16620, EN 17250, EN 16852, EN 15890, EN 16187, EN 16923 |
|
8. |
Сирка (2H-NMR, C-IRMS сирка кислоталарининг таҳлили) |
5 |
EN 13188, EN 13189, EN 16466-1, EN 16466-2, EN 16466-3 |
|
9. |
Дон ва дон маҳсулотлари (охратоксин А миқдорини, хом клейковина таркибини, яширин ҳашаротлар зарарланишини аниқлаш) |
4 |
ISO 16624, ISO 5530-3, ISO 7971-1, ISO 7305 |
|
10. |
Гўшт ва гўшт маҳсулотлари (умумий фосфор миқдорини аниқлаш, нитритни аниқлаш усули, L-(+) -глутамин кислота миқдорини аниқлаш) |
2 |
ISO 4134, ISO 1442 |
|
11. |
Озиқ-овқат таркибий қисмларини аниқлаш ва техник мезонлари (озиқ-овқат моддалари учун техник мезонлар) |
1 |
ISO/TS 19657 |
|
2023 йилда — 68 та стандарт |
|||
|
12. |
Мева ва сабзавот шарбатлари (pHни аниқлаш, натрий, калий, кальций |
30 |
EN 1131, EN 1133, EN 1134, EN 1135, EN 1136, EN 1138, EN 1139, EN 1140, EN 1141, EN 1142, EN 12133, EN 12134, EN 12135, EN 12136, EN 12137, EN 12138, EN 12143, EN 12144, EN 12145, EN 12146, EN 12147, EN 12148, EN 12630, EN 12631, EN 12632, EN 12742, ENV 12140, ENV 12141, ENV 12142, ENV 13070 |
|
13. |
Қайта ишланган озиқ-овқат маҳсулотлари (сироп кўринишидаги глюкоза, |
15 |
ISO 1741, ISO 1742, ISO 1838, ISO 1871, ISO 18787, ISO 13495, ISO 21983, ISO 22855, ISO 2295, ISO 24276, ISO 26642, ISO 6541, ISO 7304-2, ISO 6540, ISO 7002 |
|
14. |
Сут ва сут маҳсулотлари (атом эмиссияси спектрометрияси усули, сут ёғининг титрланган кислоталилигини аниқлаш) |
8 |
ISO 15151, ISO 21422, ISO 21424, ISO 23291, ISO 8086, ISO 9874, ISO 5764, ISO 488 |
|
15. |
Молекуляр биомаркер таҳлил (SSR кунгабоқар таҳлили, SSR маркер ёрдамида маккажўхори таҳлили) |
6 |
ISO/TR 17622, ISO 16577, ISO 16578, ISO 20813, ISO/TR 17623, ISO/TS 16393 |
|
16. |
Горизонтал молекуляр биомаркерларни таҳлил қилиш усуллари (генетик ўзгартирилган организмларни аниқлаш учун таҳлил усуллари, PCRга асосланган реал вақтдаги скрининг усул) |
5 |
ISO/TS 21569-2, ISO/TS 21569-3, ISO/TS 21569-4, ISO/TS 21569-5, ISO/TS 21569-6 |
|
17. |
Ҳайвонлар ва ўсимликларнинг ёғ мойлари (стерол ва станол таркибини аниқлаш, оксидланишга чидамлиликни аниқлаш) |
3 |
ISO 23349, ISO 6463, ISO 18363-2 |
|
18. |
Крахмал (олтингугурт диоксиди таркибини аниқлаш) |
1 |
EN 1185 |
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 10 ноябрдаги ПҚ-4887-сон қарорига
4-ИЛОВА
2021 — 2023 йилларда қайта кўриб чиқиладиган озиқ-овқат хавфсизлигига оид cанитария қоидалари ва меъёрлари
РЎЙХАТИ
|
Т/р |
Йўналиш номи |
СанҚваМ сони |
шундан: |
|||||
|
2021 йил |
2022 йил |
2023 йил |
||||||
|
сони |
индекси |
сони |
индекси |
сони |
индекси |
|||
|
1. |
Физиологик эҳтиёжлар нормалари |
11 |
2 |
№ 0036-95, |
4 |
№ 0107-01, № 0126-01, № 0132-02, № 0135-03 |
5 |
№ 0140-03, № 0333-16, № 0347-17, № 0348-17, № 0353-18 |
|
2. |
Озиқ-овқат корхоналари учун ўрнатилган ва ишлаб чиқариш жараёни қоидалари |
15 |
2 |
№ 0048-95, № 0066-96 |
6 |
№ 0084-98, № 0265-09, № 0281-09, № 0106-01, № 0290-11, № 0257-08 |
7 |
№ 0301-12, № 0309-14, № 0308-14, № 0328-16, № 0344-17, № 0367-19, № 0369-19 |
|
3. |
Озиқ-овқат маҳсулотлари хомашёси ва қўшимчалари |
3 |
1 |
№ 0070-97 |
1 |
№ 0338-16 |
1 |
№ 0366-19 |
|
4. |
Озиқ-овқат сифати |
8 |
2 |
№ 0060-96, № 0067-96 |
3 |
№ 0085-98, № 0087-99, № 0093-99 |
3 |
№ 0108-01, № 0200-06, № 0362-18 |
|
Жами |
37 |
7 |
14 |
16 |
||||
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 10 ноябрдаги ПҚ-4887-сон қарорига
5-ИЛОВА
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 10 ноябрдаги «Аҳолининг соғлом овқатланишини таъминлаш бўйича қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида»ги ПҚ-4887-сон қарорининг алоҳида бандлари ижросини самарали ташкил этиш юзасидан
ҲАРАКАТЛАР РЕЖАСИ
|
Т/р |
Чора-тадбир номи |
Амалга ошириш механизми |
||
|
Республика даражасида |
Вилоят даражасида |
Туман (шаҳар) даражасида |
||
|
1. |
Аҳолини қарорнинг 1-бандида назарда тутилган витамин, минерал ва дори воситалари билан таъминлаш. |
1. Аҳолини витамин, минерал ва дори воситалари билан таъминлаш бўйича давлат дастурини ишлаб чиқиш. масъуллар:Соғлиқни сақлаш вазирлиги (А. Хаджибаев), Молия вазирлиги (Т. Ишметов) муддат: 3 ой |
||
|
2. Кейинги йил учун давлат дастурини молиялаштириш мақсадида республика бюджетининг харажатлар сметасида зарур маблағларни назарда тутиш. масъуллар: Соғлиқни сақлаш вазирлиги (Ш. Шорахмедов), Молия вазирлиги (Ж. Абруев) муддат: ҳар йили 1 апрелга қадар |
1. Давлат дастури билан қамраб олинадиган аҳоли сонининг прогноз кўрсаткичини таҳлил қилиш ва умумлаштириш. масъуллар:вилоят тиббиёт бошқармалари, вилоят статистика бошқармалари муддат: ҳар йили 1 февралга қадар |
1. Давлат дастури билан қамраб олинадиган аҳоли сонининг кейинги йил учун прогноз кўрсаткичини аниқлаш. масъуллар:туман (шаҳар) тиббиёт бирлашмалари, туман (шаҳар) статистика бўлимлари муддат: ҳар йили 1 январга қадар |
||
|
3. Давлат дастури билан қамраб олинган аҳолининг электрон реестрини шакллантириш. масъуллар: Соғлиқни сақлаш вазирлиги (электрон реестрни ишлаб чиқиш А. Азизов, унга контингентни киритиб бориш А. Иноятов) муддат: 2021 йил 1 май |
2. Электрон реестрга киритилган аҳолини таҳлил қилиш ва улар соғлиғини мониторинг қилиб бориш. масъуллар:вилоят тиббиёт бошқармалари муддат: таҳлил қилиш — ҳар йили 15 апрелга қадар, мониторинг қилиш — доимий |
2. Электрон реестрга давлат дастури билан қамраб олинадиган аҳоли контингентини киритиш. масъуллар:туман (шаҳар) тиббиёт бирлашмалари муддат: дастлаб — 2021 йил 15 март, кейинчалик — контингент аҳоли аниқланган кун давомида |
||
|
4. Давлат дастури бўйича зарур витамин, минерал ва дори воситаларини марказлашган тартибда харид қилиш ва ҳудудларга етказиш. масъуллар: Соғлиқни сақлаш вазирлиги (Ш. Шорахмедов) муддат: ҳар йили 1 июнга қадар |
3. Давлат дастури бўйича харид қилинган витамин, минерал ва дори воситаларини бирламчи тиббий-санитария муассасаларига етказиш ҳамда препаратларнинг аҳолига манзилли етказилиши устидан назорат олиб бориш. масъуллар:вилоят тиббиёт бошқармалари, вилоят ҳокимликлари, вилоят прокуратуралари муддат: етказиш — туман (шаҳар) тиббиёт бўлимидан талаб тушгач 3 кун ичида, назорат — доимий |
3. Давлат дастури бўйича ҳудудларга етказилган витамин, минерал ва дори воситаларини аҳолига бевосита етказиш. масъуллар:туман (шаҳар) тиббиёт бирлашмалари муддат: контингент аҳоли аниқланган кунда |
||
|
2. |
«Соғлом турмуш тарзи» платформасида тўғри овқатланиш бўлимини яратиш. |
1. Платформанинг тўғри овқатланиш бўлимида фойдаланувчини унинг ёши, бўйи, вазни ва ҳаёт тарзини киритиш орқали рўйхатдан ўтказишни назарда тутиш. масъуллар: Ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлиги (Ш. Садиков), Соғлиқни сақлаш вазирлиги (Б. Юсупалиев) муддат: 2021 йил 1 март |
||
|
2. Платформанинг тўғри овқатланиш бўлимини камида 1 минг турдаги асосий таомлар, озиқ-овқат маҳсулотлари ва ичимликларнинг калорияси тўғрисидаги маълумотлар билан тўлдириш. масъуллар: Соғлиқни сақлаш вазирлиги (Б. Юсупалиев), Санитария, гигиена ва касб касалликлари илмий-тадқиқот институти (Ў. Адилов) муддат: 2021 йил 1 март — 300 та, 2021 йил 1 июль — 700 та |
||||
|
3. |
Болаларнинг 5 ёшгача бўлган даврда оптимал ривожланиши ва ўсишини таъминлаш мақсадида патронажнинг универсал-прогрессив моделини 2022 йил 1 январга қадар тўлиқ жорий этиш. |
1. ЮНИСЕФнинг тавсиялари асосида патронаж ҳамшираларини универсал-прогрессив модель бўйича махсус тайёргарликдан ўтказиш дастурини ишлаб чиқиш. масъуллар: Соғлиқни сақлаш вазирлиги (А. Иноятов) муддат: 1 ой |
1. Мазкур модель бўйича ишлайдиган патронаж ҳамшираларини саралаб олиш. масъуллар:вилоят тиббиёт бошқармалари муддат: 2021 йил давомида |
1. Мазкур модель бўйича ишлайдиган патронаж ҳамшираларининг номзодлари бўйича таклифлар киритиш. масъуллар: туман (шаҳар) тиббиёт бирлашмалари муддат: ҳар чорак якунида |
|
2. Ҳамшираларни ўқитиш тармоқ режасини тузиш ва унга асосан ўқитиш ишларини амалга ошириш ҳамда патронаж ҳамширасининг юкламасини қайта кўриб чиқиш. масъуллар: Соғлиқни сақлаш вазирлиги (А. Иноятов) муддат: 2021 йил давомида |
2. Мазкур модель бўйича патронаж ҳамшираларини дастур бўйичамахсус тайёргарликдан ўтказиш. масъуллар:вилоят тиббиёт бошқармалари, ўрта тиббиёт ходимлари малакасини ошириш марказлари муддат: 2021 йил давомида |
2. Мазкур модель бўйича ишлайдиган патронаж ҳамширалари учун зарур шароитлар яратиш. Ҳудудлар кесимида ҳомиладор ва туғруқдан кейинги даврдаги аёллар ҳамда 5 ёшгача болалари мавжуд оилалар реестрини шакллантириш ва уларни белгиланган меъёрлар асосида кузатиб бориш масъуллар:туман (шаҳар) тиббиёт бирлашмалари муддат: тармоқ режасига мувофиқ |
||
|
4. |
Аҳолига тўғри овқатланиш, соғлом турмуш тарзи ва жисмоний фаоллик масалаларида якка тартибда профилактик тадбирларни олиб бориш бўйича «Сирдарё эксперименти»ни ўтказиш. |
1. «Тўғри овқатланиш ва соғлом турмуш тарзи» хоналарини ташкил этиш учун тизимнинг амалдаги штат меъёрларини қайта кўриб чиқиш ҳамда тегишли йўналишлар бўйича қайта тайёрлаш дастурларини ишлаб чиқиш. масъуллар: Соғлиқни сақлаш вазирлиги (А. Иноятов) муддат: 2021 йил 1 январь |
1. «Тўғри овқатланиш ва соғлом турмуш тарзи» хоналарида фаолият юритадиган шифокор ва ўрта тиббиёт ходимларини махсусдастур бўйича қайта тайёрлаш. масъуллар:Сирдарёвилояти тиббиёт бошқармаси (Р. Юлдашев), Республика ўрта тиббиёт ва фармацевтика ходимлари малакасини ошириш ва уларни ихтисослаштириш марказининг Гулистон филиали (М. Қаршибоева) муддат: 2021 йил 1 май |
1. Сирдарё вилоятининг туман (шаҳар) кўп тармоқли марказий поликлиникаларида «Тўғри овқатланиш ва соғлом турмуш тарзи» хоналарини ташкил этиш ва жиҳозлаш. масъуллар: Сирдарёвилояти туман (шаҳар) ҳокимликлари ва тиббиёт бирлашмалари муддат: 2021 йил 1 январь |
|
2. «Тўғри овқатланиш ва соғлом турмуш тарзи» хоналари фаолият юритадиган шифокор ва ўрта тиббиёт ходимларининг функционал вазифалари, тиббий-санитария ёрдам ҳажми ва улар фаолияти самарадорлигини баҳолаш мезонларини ишлаб чиқиш. масъуллар: Соғлиқни сақлаш вазирлиги (А. Иноятов) муддат: 2021 йил 1 январь |
2. «Тўғри овқатланиш ва соғлом турмуш тарзи» хоналари фаолиятини мувофиқлаштириш, тиббиёт ходимлари фаолиятини баҳолаш натижаларини таҳлил қилиш. масъуллар: Сирдарёвилояти тиббиёт бошқармаси (Р. Юлдашев) муддат: ҳар ойда, 2022 йил 1 июлга қадар |
2. «Тўғри овқатланиш ва соғлом турмуш тарзи» хоналари тиббиёт ходимлари фаолияти самарадорлигини баҳолаб бориш. масъуллар:Сирдарёвилояти туман (шаҳар) тиббиёт бирлашмалари муддат: ҳар ойда, 2022 йил 1 июлга қадар |
||
|
3. Эксперимент натижасини атрофлича таҳлил қилиб, уни такомиллаштириш ва республиканинг бошқа ҳудудларига босқичма-босқич жорий этиш бўйича Вазирлар Маҳкамасига таклиф киритиш. масъуллар: Соғлиқни сақлаш вазирлиги (А. Иноятов) муддат: 2022 йил 1 июль |
3. Эксперимент натижасини умумлаштириб бориш, уни такомиллаштириш бўйича таклифлар киритиш. масъуллар: Сирдарёвилояти тиббиёт бошқармаси (Р. Юлдашев) муддат: ҳар чоракда, 2022 йил 1 июлга қадар |
3. «Тўғри овқатланиш ва соғлом турмуш тарзи» хоналарида профилактик тадбирлардан ўтган аҳолининг таклифларини умумлаштириш. масъуллар: Сирдарё вилоятининг туман (шаҳар) тиббиёт бирлашмалари муддат: доимий, 2022 йил 1 июлга қадар |
||
|
5. |
Озиқ-овқат маҳсулотларининг инсон соғлиғи учун фойда ёки зарарли эканлигини ҳисобга олган ҳолда уларни тамғалаш тизимини жорий этиш. |
1. Озиқ-овқат маҳсулотларининг инсон соғлиғи учун фойда ёки зарарли эканлигини ҳисобга олган ҳолда уларни тамғалаш белгиларини ишлаб чиқиш. масъуллар: Соғлиқни сақлаш вазирлиги (Б. Юсупалиев), «Ўзстандарт» агентлиги (Д. Саттаров), ЖССТнинг Ўзбекистондаги ваколатхонаси (келишув асосида) муддат: 2021 йил 1 февраль |
||
|
2. Тамғалаш белгиларини ҳисобга олган ҳолда ЖССТнинг тавсиялари асосида озиқ-овқат маҳсулотлари таркибида туз, қанд ва ёғ миқдори инсон соғлиғи учун хавфсиз ёки зарарли эканлигини белгиловчи меъёрларни ишлаб чиқиш. масъуллар: Соғлиқни сақлаш вазирлиги (Б. Юсупалиев), ЖССТнинг Ўзбекистондаги ваколатхонаси (келишув асосида) муддат: 2021 йил 1 март |
1. «Назорат хариди» орқали аниқланган озиқ-овқат маҳсулотларини тамғалаш қоидаларига риоя этмайдиган ишлаб чиқарувчилар тўғрисида кенг жамоатчилик эътиборига етказиш. масъуллар: санитария-эпидемиология хизматининг ҳудудий бошқармалари муддат: доимий равишда |
1. Озиқ-овқат маҳсулотларини тамғалаш қоидаларига риоя этилишини «назорат хариди» орқали ўрганиб бориш. масъуллар: санитария-эпидемиология хизматининг туман (шаҳар) бўлимлари, Истеъмолчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш агентлиги (Э. Хайитметов) муддат: доимий равишда |
||
ПҚ-4887
